Yapay zekanın insanlığa sağladığı veri işleme becerisi her alanda etkilerini gösteriyor. Yapay zeka geliştikçe, tarihin aydınlatılması güç kısımları birer birer gün yüzüne çıkıyor.
Münih LMU Üniversitesi’nin araştırmacıları, Babil dönemine ait 300.000’den fazla çivi yazısını bir veritabanında derledi. “Electronic Babylonian Library” adını verdikleri proje aracılığıyla bu verileri yapay zeka ile işleyerek, Mezopotamya medeniyetlerinin kültürü, edebiyatı, yaşam tarzı ve tarihine ilişkin birçok değerli bilginin ortaya çıkması amaçlanıyor.
Geçmişte bilim insanlarının karşılaştığı zorluklar arasında okunamayan tabletler ve çeviri eşleştirmesi için elektronik ortamın veya bir veritabanının bulunmaması gibi sorunlar yer alıyordu. Ancak günümüzde yapay zeka sayesinde bu yazılar, zahmetsizce ve büyük ölçeklerde çözümlenebilecek.
Projenin Önemi
Antik Yakın Doğu Edebiyatı bölümü profesörü ve araştırmanın ekibinden Enrique Jiménez, bu yöntemin Babil yazılı kültürünün eserlerini anlama ve yorumlama çalışmalarında bir dönüm noktası olduğunu belirtiyor.
Profesör, 300.000 yayımlanmamış yazının çevirisinin yakında tamamlanacağını ve tarih boyunca ilk defa bu kadar fazla sayıda çivi yazısı çevirisinin tek bir seferde yayımlanacağını duyurdu.
Bu çeviriler arasında Babil yaratılış mitinin ve Gılgamış Destanı’nın en eski versiyonları da olacak. Bu Mezopotamya’ya dair bildiğimiz pek çok şeyi değiştirebilir.
Gılgamış Destanı’nın Yeni Nüshası
Veritabanı içerisinde çeviri yaparken Gılgamış Destanı’nın en eski ve bilinenden farklı versiyonlarından birini bulan yapay zeka, Mezopotamya’ya dair bildiklerimizi değiştirecek çok sayıda yeni çeviriyle insanlık tarihine büyük katkıda bulunacak.
Ithica Projesi: Antik Yunan Veritabanı
Yapay zeka dil modelleri sadece Mezopotamya için değil, Antik Yunan kitabelerinin çevirisinde de kullanılıyor. Google’un sahibi olduğu DeepMind projesi, antik metinlerdeki eksik kelimeleri büyük ölçüde doğru tahmin ederek tamamlıyor ve çevirilerini gerçekleştiriyor.
Hatta geçen yıl 60.000 yazıttan oluşan bir veritabanında:
Eksik metinleri tamamlamada %62, yazıtın orjinal konumunu ve yılını tespit etmekte %72 doğrulukta başarı elde etti.
Yapay Zeka Nereye Gidiyor?
Videoları 50 dile çevirebilen bir yapay zeka teknolojisi geliştiren DeepMedia’nın CEO’su Rijul Gupta, bu konu hakkında görüşlerini şöyle belirtiyor:
“Yapay zeka insanlığın tüm bilgisini bir araya getiren ve aralarında anlamlı bağlantılar kuran bir bulut sistemine sahip. Rosetta Taşı’nı çevirebilmemizi sağlayan eşleştirme tekniği, yapay zeka sayesinde ölçeklenebilir bir hale geliyor.
Bu insanlık tarihinde görülmemiş bir yenilik.”
Buradaki ölçeklenebilirlik terimi, tarama talebi arttıkça yapay zekanın onu bir insana kıyasla zahmetsizce tarayabileceğini tarif ediyor. Yapay zekanın önlenemez yükselişi insanların gözünü korkutsa da DeepMedia CEO’su henüz bir asistandan fazlası olmadığını düşünüyor.
“Yapay zeka insan zekasının, insan tarihçilerin, insan dilbilimcilerin yerini almayacak, onları sadece bir üst seviyeye taşıyacak.”
Elon Musk’ın da içinde bulunduğu 27000’den fazla insanın imzalamış olduğu açık mektupta yapay zekanın durdurulması talep ediliyor. Mektupta:
“Yalnızca olumlu etkilerinin ve yönetilebilir risklerinin kestirilebilmesi halinde yapay zeka sistemleri geliştirilmeye devam edilmelidir.” görüşü öne sürülüyor.
Arkeolojiye Katkısıyla Yapay Zekanın Yakın Geleceği
Yapay zeka, metinlerin gerçek bağlamını ve altında yatan gizli anlamlarını sorunsuz bir şekilde çözebilmek için yüz binlerce veri gerektiriyor. Bu seviyede bir veri işlemesine varıldığında işlemelerde doğruluk oranı çok artmış olacak. Böylece yapay zeka hasar görmüş veya eksik fragmanları da başarıyla çevirebilecek noktaya gelecek. Dijitale aktarılan antik metinler, kitabeler ve yazıtlar arttıkça yapay zekayla onlar arasında ilişkiler kurmak da kolaylaşacak.
Eldeki bütün antik dünya metinlerinin bir veritabanında bulunduğunu ve yapay zeka tarafından işlendiğini düşünün. Merak ettiğiniz ne varsa arama kutucuğuna yazıyorsunuz ve cevabı öğreniyorsunuz.
Yakın gelecekte bu, gayet mümkün görünüyor.
Kaynaklar & İleri Okumalar
Lifewine Article
LMU Munich Workshop Program
LMU Munich Article
Electronic Babylonian Library Project
Smithsonian Mag Article